Chương 02: Cái Tôi chỉ là ảo tưởng

Tôi sinh ra và lớn lên từng đóng vô số vai diễn từ vai em bé đến vai học sinh và bây giờ là vai người trưởng thành.

Tôi từng là một người rất giỏi…
Giỏi:
Gồng để không bị đánh giá.
Gồng để chứng minh mình đúng.
Gồng để được yêu thương, công nhận.
Gồng để đạt được “thành tựu xứng đáng”.

Tôi tưởng đó là trưởng thành, là bản lĩnh.
Nhưng thật ra, đó chỉ là một cái tôi đang cố gắng không sụp đổ, gồng mình để chứng minh tôi rất giỏi.

Tôi sống trong lớp mặt nạ rất khéo:
– Luôn ổn.
– Luôn tích cực.
– Luôn kiểm soát.
– Luôn giỏi giang.

Cho đến một ngày cái tôi ấy sụp đổ, tôi không còn sức để diễn nữa. Tôi thấy rõ phía sau những nụ cười, những cố gắng, những lý tưởng đẹp…

Là nỗi sợ âm ỉ:
Sợ vô nghĩa.
Sợ trống rỗng.
Sợ không là ai cả.
Sợ không được tồn tại.
Sợ không được thương.

Và rồi tôi bắt đầu hỏi:
“Cái tôi đang tồn tại này, thật ra là gì?”

Chúng ta thường tin rằng:
“Tôi là thân này, là tâm này, là những ký ức, cảm xúc và suy nghĩ này.” Nhưng có một sự thật mà phần lớn nhân loại chưa từng dám nhìn thẳng:
Cái bản ngã mà bạn luôn cho là “Tôi”… chưa từng thực sự tồn tại, điều mà chưa ai dám nhìn thẳng.

⸻
CẤU TẠO CỦA BẢN NGÃ

Ngay từ khi sinh ra, bạn được đặt tên, được gắn cho giới tính, quốc tịch, tôn giáo, giá trị đạo đức.

Bạn được lập trình để tin rằng:
– Tôi phải là A, B.
– Tôi phải giỏi hơn.
– Tôi phải xinh đẹp.
– Tôi phải là một ai đó.
– Tôi phải là suy nghĩ này.
– Tôi phải được công nhận.
– Tôi phải đạt được nhiều tiền.
– Tôi phải đạt được thành công.

Và thế là… một cái tôi giả tạo được xây nên từ hàng ngàn khối ký ức và kỳ vọng. Nó cứ lớn dần, mạnh dần… cho đến khi che phủ hoàn toàn không gian nhận biết nguyên sơ của bạn.

Cái tôi không phải là một thứ cố định nó chỉ là một cấu trúc tâm lý tạm thời, được tạo thành từ:
- Ký ức quá khứ
- Danh xưng xã hội
- Kỳ vọng của người khác
- Và cả những khát khao “muốn trở thành”

Nó như một chiếc mặt nạ luôn thay đổi theo hoàn cảnh:
Lúc thì là “người con, người yêu”, lúc thì là “người thành công”, khi lại là “người đang tu”.

Bạn tưởng bạn đang sống thật, nhưng thực ra là bị vai diễn sống dùm.

Hãy để ý: Khi ai đó chỉ trích bạn, bạn có cảm giác như bị đâm trúng tim. Nhưng thật ra, họ không chạm được bạn, họ chỉ chạm vào cấu trúc cái tôi mà bạn đang đồng hoá để diễn và tin khư khư rằng đó là bạn.

Bạn buồn, tức giận, phản ứng… không phải vì bạn bị xúc phạm, mà vì cái vai diễn của bạn bị đụng đến, bị chê trách không được diễn như vậy.

Nhận ra điều này là bước đầu tiên để bạn thức tỉnh trí tuệ tuyệt đối.

Cái Tôi không phải là một thực thể cố định, nó giống như một bức tượng bằng sáp, được nặn từng chút một từ:

TỪ KÝ ỨC
Mẹ từng nói bạn hậu đậu. Bạn tin mình là người bất cẩn.
Một người từng bỏ bạn mà đi. Bạn tin rằng mình không xứng đáng.
Thế là, bạn “lưu” tất cả vào bộ nhớ – và dán nhãn lên mình.

TỪ SUY NGHĨ
“Tôi không đủ giỏi…”
“Tôi phải cố gắng hơn…”
“Tôi cần làm điều này để được yêu…”
“Tôi phải thay đổi vai diễn để được chấp nhận…”

TỪ VAI DIỄN
Con ngoan. Nhân viên gương mẫu. Người yêu lý tưởng.
Bạn trở thành người mà người khác cần bạn trở thành – và quên mất ai là mình.

TỪ NỖI ĐAU
Cái tôi lớn lên không chỉ từ lời khen – mà cả vết thương.
Mỗi lần bị tổn thương, nó lại xây thêm một lớp phòng thủ, một lớp mặt nạ mới.

Cứ thế, bản ngã hình thành từ những điều không phải thật sự là bạn. Vì cái tôi… chỉ là một ảo tưởng được tin tưởng quá lâu nhờ vào vô số ký ức.

– Nó không có hình dạng.
– Nó không ai có thể chạm vào.
– Nó chỉ tồn tại trong bộ nhớ: “Tôi là…”

Thật ra, bản ngã chỉ sống được bằng sự lặp lại.
Mỗi khi bạn nghĩ “tôi phải…” và bạn tin vào đó, là bạn lại tiếp thêm năng lượng cho nó.

⸻
CÁI TÔI SỐNG NHỜ QUÁ KHỨ TƯƠNG LAI

Quan sát kỹ, bạn sẽ thấy:
– Khi tâm trí nhớ lại một chuyện đã qua → bạn gọi đó là “ký ức của tôi”.
– Khi tâm trí tưởng tượng về tương lai → bạn gọi đó là “mong muốn của tôi”.

Nhưng bạn có nhận ra:
Trong khoảnh khắc hiện tại, cái tôi ấy không có thực thể? Nếu hiện tại bạn không suy nghĩ về ký ức quá khứ thì cái tôi không thể tồn tại trong thực tại tuyệt đối được. Nó chỉ là một bóng hình đang sống ký sinh vào những gì đã qua và sẽ đến. Nó tồn tại cho đến khi bạn mất luôn ký ức hoặc mất đi.

Tâm trí sợ sự trống rỗng nó không chịu nổi việc “không là ai cả”. Thế nên nó bám lấy mọi thứ để tự định danh: tên tuổi, công việc, địa vị, quan điểm, mối quan hệ…

“Tôi là …”
“Tôi là Bác sĩ.”
“Tôi là Phật tử.”
“Tôi là người hướng nội.”
“Tôi là người bị tổn thương trong tình yêu.”

Nhưng nếu ở thực tại này, bạn tạm ngừng suy nghĩ chỉ là người đang nhận biết, thì liệu còn có “tôi” nào ở đây không? Có phải cảm giác là tất cả chúng ta đều như nhau khi hiện diện ở thực tại này.

Một ngày kia, tôi ngồi uống nước cùng bạn bè
Tôi đang khó chịu, vì suy nghĩ cứ đến dồn dập.
Tôi bực mình: “Sao mình không yên được chút nào?”

Ngay khi đó… tôi bỗng thấy rõ:
Có một cái đang nhận biết cảm giác bực mình đó.
Nó chỉ lặng lẽ thấy ra thôi.
Nó không bình luận, không dính mắc, không phản ứng.

Tôi thấy ra:
Cái gì nhận biết được – thì chưa phải là tôi.
Nếu tôi thấy cơn giận, thì tôi không phải là giận.
Nếu tôi thấy suy nghĩ, thì tôi không phải là suy nghĩ đó.

Và cũng từ đó, tôi biết rằng:
Tôi không cần loại bỏ bản ngã.
Chỉ cần nhận biết và không đồng hoá vào nó nữa.

⸻
NHẬN BIẾT LÀ CHIA KHOÁ GIẢI THOÁT CÁI TÔI

Để bạn thực chứng được những điều tôi chia sẻ thì bạn có thể thử áp dụng bài thực hành “Chuyển hoá ý thức” căn bản này ngay tại đây.

Hãy thử ngay bây giờ:
 • Hãy dừng lại.
 • Nhắm mắt lại.
 • Hãy quan sát bất kỳ ý nghĩ nào khởi lên, không chống – không theo, chỉ đơn giản là quan sát chúng.

Bạn sẽ thấy:
Cái đó đang nhận biết.
Cái đó đang nhận biết ý nghĩ.
Cái đó đang nhận biết bạn đọc.
Cái đó đang nhận biết thế giới này.
Cái đó đang nhận biết âm thanh xung quanh.

Cái đó không hình tướng, không danh tính, nó vẫn luôn nhận biết mọi thứ bên trong bạn và thế giới bên ngoài.

Vậy thì:
“Làm sao để trở thành Nhận Biết?”

Câu hỏi ấy xuất phát từ cái tôi, bạn chỉ có thể sống trong nhận biết chứ không thể trở thành, bởi vì bạn cũng là chính nó.

Nó chỉ đơn giản là thấy ra.

Khi bạn dừng tất cả ý nghĩ, ngay cả câu hỏi cũng là ý nghĩ của bạn, hãy dừng lại hết.

Bạn không thể “luyện tập” để trở thành nhận biết, bạn chỉ cần nhận ra rằng mình chưa từng rời khỏi sự nhận biết này.

Bạn không phải là vai diễn này.
Bạn không phải là suy nghĩ này.
Bạn không phải là hình ảnh dựng lên.
Bạn không phải là quá khứ hay tương lai.

Bạn là người đang Nhận Biết đang thấy ra tất cả những điều đó hiện hữu, khi Nhận Biết đủ sáng thì cái tôi rơi khỏi vị trí trung tâm, cái tôi rất sợ ánh sáng nhận biết chiếu vào, khi sự nhận biết sáng tỏ thì cái tôi hiện diện như một chức năng tạm thời để tương tác, nhưng không còn điều khiển bạn nữa.

Nếu bạn hiểu được điều này, thì sự giải thoát bắt đầu diễn ra, bạn sẽ hoà toàn sống trong tự do khỏi chính bản ngã của mình.

Tự do – không phải là sống mà không ai phán xét.
Mà là bạn không còn sống để né tránh phán xét.

Tự do – không phải là bỏ hết trách nhiệm.
Mà là bạn không còn định danh mình bằng thành tích.

Tự do – là khi bạn không còn gồng để trở thành ai nữa.
Bạn đơn giản là chính mình – không cần định nghĩa.

Có thể bạn sẽ vẫn thấy rất giận.
Vẫn thấy đau khi ai đó bỏ rơi.
Vẫn thấy ghen ăn tức ở.
Nhưng bạn không cố “trị” cảm xúc đó.
Mà thấy rõ, bạn không phải là chúng.
Bạn là người Nhận Biết tất cả điều đó đến.

Bạn vẫn biết buồn, biết đau, biết suy nghĩ, mà không bị cuốn đi. Và khi bạn nhận ra mình chưa từng là bản ngã ấy…

Thì bạn đã trở về chính mình rồi !

“Cái tôi là ảo tưởng.
Chỉ cần Nhận Biết – nó tự nhiên rơi.”

⸻
KHÔNG ĐỒNG HOÁ VÀO CÁI TÔI

Cái tôi chỉ hiện hữu khi bạn quên mất rằng bạn đang Nhận Biết được cái tôi. Khi bạn đồng hoá mình với những nội dung bên trong suy nghĩ, cảm xúc, ký ức, hình ảnh, bạn sẽ tưởng rằng “tôi là như vậy …”.

Nhưng ngay khi bạn biết mình đang suy nghĩ, thì đã có một cái Biết đứng ngoài suy nghĩ đó rồi.

“Tôi biết mình đang nghĩ – vậy tôi không phải suy nghĩ.”

Thế giới có thể nói gì đó về bạn,
Tâm trí có thể suy nghĩ mọi thứ về bạn,
Cảm xúc có thể gây bão tố trong lòng bạn…

Nhưng không gì trong đó chạm được vào sự Nhận Biết. Đó là nơi an toàn tuyệt đối, nơi bạn không cần phải là “ai đó” nữa.
– Không còn ai để bị tổn thương.
– Không còn ai để sợ hãi thất bại.
– Không còn ai để so sánh, ganh đua.
– Không còn ai để kiếm tìm hạnh phúc.
– Không còn ai để giành giật thành công.

Chỉ còn sự tĩnh lặng đang sống trong từng khoảnh khắc hiện tiền.

Như đang là.
Bạn không biến mất.
Bạn không còn ảo tưởng.
Bạn không còn bị thao túng.

Bạn Nhận Biết tất cả mọi thứ đang diễn ra.
Khi ấy, cái tôi không bị tiêu diệt, mà là tan vào Nhận Biết, sự Nhận Biết sáng lên thì bản ngã lặng xuống.

“ Cái tôi chỉ tồn tại khi bạn lãng quên sự Nhận Biết, khi bạn thấy ra điều đang là – cái tôi không còn chỗ bám “

⸻
SỐNG TRONG NHẬN BIẾT LÀ THIỀN

Bạn không cần phải cố gắng ngồi thiền, bạn không cần phải xa lánh đời, bạn không cần phải rời xa ai cả, bạn chỉ cần trở về với sự nhận biết đơn thuần, ngay trong mọi khoảnh khắc đời thường.

Không cần phải tu sửa.
Không cần bắt tâm yên.
Không cần trốn đi đâu cả.
Không cần dừng suy nghĩ.
Không cần cố quên điều gì.
Chỉ cần biết rằng mình đang nhận biết – là đủ.

Trong cuộc sống, bạn trải nghiệm đủ thứ:
 • Bạn ngủ mơ → bạn biết
 • Bạn không mơ → bạn biết
 • Nghĩ một điều → bạn biết
 • Buồn một chút → bạn biết
 • Có ai đó nói xấu → bạn bực → bạn cũng biết
 • Có người khen → bạn vui → bạn cũng biết

Cái “Biết” đó là thứ luôn có mặt, không thay đổi, chỉ lặng lẽ nhận biết. Nó không phải là cảm xúc, cũng chẳng phải là suy nghĩ hay thân thể này !

Bạn không cần cố gắng dừng suy nghĩ hay cảm xúc…

Bạn chỉ cần nhận ra rằng mình đang suy nghĩ… và biết rằng mình không phải là suy nghĩ đó.

Cái biết ấy xuất hiện – chính là Thiền
Sống Tỉnh Thức là “trở về chính mình”, chứ không phải “đi đâu đó” thật xa hay rời bỏ cuộc sống hiện tại.

Khi bạn ăn cơm – biết rằng mình đang ăn.
Khi bạn làm việc - biết rằng mình đang làm việc.
Khi bạn rửa chén – biết rằng mình đang rửa chén.
Khi bạn buồn – và không đồng nhất mình với nỗi buồn.

Đó chính là sống trong sự nhận biết thuần khiết hoặc có thể gọi là sống chánh niệm, sống tỉnh thức.

Bắt đầu từ những khoảnh khắc rất nhỏ, rồi bạn sẽ thấy: cả cuộc sống là Thiền chứ không cần phải ngồi im hay trốn đi đâu cả.

Nền tảng của cuộc sống chính là sự “Nhận Biết”.